اهمیت فرزند از نظر روان شناسان

فرزندآوری می تواند زمینه ساز سلامت و بهداشت روان والدین شود. 
 

اغلب روان شناسان، وجود فرزند در خانواده را به عنوان عامل اصلی در سازگاری اجتماعی - عاطفی در نظر می گیرند. این دیدگاه بسیار گسترده است و تاریخچه ای طولانی دارد. دانشمندانی چون فروبل، شورتس، الیزابیت پی بادی، مونته سوری از جمله اولین افرادی بودند که بر اهمیت فرزند در خانواده تاکید داشتند. سال ها بعد روان شناسان در خانواده درمانی ساخت نگر و سیستمی به روابط خانوادگی و الگوهای تعاملی بین اعضای خانواده پرداخته و مفهوم «فرزند» را در نظرات خود راجع به خانواده وارد کردند. اخیرا روان شناسان بالینی و متخصصان بهداشت روانی به این نتیجه رسیده اند که وجود فرزند با عملکرد مناسب خانواده مرتبط است.
 
امروزه در وجوه مختلف پژوهش های مربوط به خانواده به نقش مثبت فرزند تاکید می شود. از نظر لافکادیوهرن پدر یا مادر بودن، پراحساس ترین تجربه انسان است.
 
هیچ کس تا وقتی بچه دار نشود و او را عاشقانه دوست نداشته باشد، نمی تواند معنای واقعی زندگی را درک کند. بی فرزندی در خانواده ها یک فضای خالی را به وجود می آورد و باعث تضاد می شود. از این رو، روان شناسانی مانند ماکسول و مونت گمری (۱۹۶۹)، فیلدمن (۱۹۷۱)، بات (۱۹۷۱) و راسل (۱۹۷۴) به آثار وجودی فرزندان در خانواده اشاره نموده و معتقدند فرزندان می توانند تاثیرات مثبت و سازنده ای در زندگی والدین داشته باشند.
 

پژوهش های بعدی که عمدتا از سوی متخصصان بهداشت روانی و روان شناسی خانواده انجام شده، به عقاید مربوط به نقش مثبت فرزند در خانواده، اعتبار تازه ای بخشیده است. علاقه به تاثیرات مثبت فرزند در خانواده به صورت نظام مند از سوی ویلیام سیرز(۱۹۹۱) مطرح شد. از آن پس اندیشه فرزندآوری، ارتباط با جنین در طول دوره بارداری، آمادگی برای پدر یا مادر شدن و نیز دلبستگی به فرزند در تحقیقات مختلف بررسی شد.
 
پژوهش ها نشان داد که فرزندان با تولد خویش افق های تازه ای را در پیش روی والدین خود قرار می دهند و موجبات رشد و تعالی در زندگی خانوادگی را فراهم می آورند. روابط بین والدین و کودک را می توان به عنوان نظام یا شبکه ای از عوامل و بخش هایی دانست که در واکنش های متقابل با یک دیگرند. بی شک در بهداشت روانی خانواده، ادراک، نگرش های عاطفی همسران راجع به هم و نیز راجع به فرزندان از اهمیت خاصی برخوردار است. نگرش والدین نسبت به فرزندان می تواند در تحکیم خانواده تسهیل کننده یا بازدارنده باشد.
 

در این قلمرو پژوهش هایی وجود دارند که اندیشه فرزندآوری را به عنوان یکی از فرآیندهای زیربنایی در نظر گرفته اند. ماکسول و مونت گمری (۱۹۶۹) در بررسی های خود نشان دادند که اندیشه فرزندآوری تا چه اندازه در ایجاد آرامش و تحکیم و کارآمدی خانواده مؤثراست.
 
درخواست نسل پاک از خداوند، نماد دینی اندیشه فرزندآوری است. قرآن در وصف مؤمنان می گوید: «آنها کسانی هستند که در مناجات خویش با پروردگارشان می گویند: از همسران ما مایه های نور و روشنایی چشم قرار ده.» در دعای زفاف در عروسی نیز آمده است: «خداوندا! از این وصلت و پیوند، فرزندی عطا فرما که سالم و پاک و باهوش باشد.».
 
اندیشه فرزندآوری یکی از نشانه های سلامت روانی خانواده محسوب می شود؛ از این رو در روایات به ازدواج با افرادی که توان فرزند آوری را دارند، توصیه شده است. بعید نیست که نکوهش از «عزل» و جلوگیری از حاملگی نیز به نحوی با تقویت اندیشه فرزندآوری در ارتباط باشد.
 

 وقتی که به بررسی علل طلاق ها می پردازیم، یکی از علل بارز آن را نداشتن فرزند می یابیم، هرچند که ممکن است زوجین، خود تصمیم به نداشتن فرزند گرفته باشند، و یا به دلیل وجود مشکلات ژنتیکی و یا بیماری هایی که منجر به عدم باروری شده است، توان تولید نسل را نداشته باشند. به هر حال یافته های تحقیقاتی و مشاهدات بالینی حکایت از آن دارد که عدم حضور فرزند در محیط خانواده، یکی از عوامل ناپایداری در زندگی مشترک است. فرزند، مخصوصا فرزند خردسال به منزله پیوندی است بین مادر و پدر و از این رو بی فرزندی و حتی کم فرزندی باعث تزلزل خانواده می شود. در سال های ۱۹۵۱و ۱۹۵۲ نیمی از خانواده هایی که در ایالت آیووا در ایالات متحده امریکا قربانی طلاق شدند، کسانی بودند که فرزند کوچک داشتند.
 
بی فرزندی در خانواده ها یک فضای خالی را به وجود می آورد و باعث تضاد و بی علاقگی به زندگی مشترک می شود. تحقیقات انجام شده در ایران نیز نشان می دهد که خانواده های بی فرزند بیش از هر نوع خانواده دیگر در معرض گسست قرار دارند.
 
امروزه با توجه به نقش مثبت فرزند در استحکام و تداوم حیات خانواده، تصمیم به داشتن فرزند در برخی از فرهنگ ها رو به افزایش گذاشته است و حتی برخی از خانواده های بی فرزند، اقدام به پذیرفتن فرزند خوانده می کنند. «پدر یا مادر خوانده اینترنتی» اصطلاحی است که در سال های اخیر رواج یافته و برخی از پژوهش ها نشان داده است که زنان و مردانی که ارتباط دائم و منظمی با فرزند خوانده هایشان از طریق پست الکترونیکی دارند، از شادابی و نشاط و سلامت روانی بیشتری برخوردارند.
 
منبع: تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن، گروه نویسندگان، صص 335-338، موسسه علمی-پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، سوم، 1388.